Knip tussen jeugdbescherming en jeugdhulp
De Gecertificeerde Instellingen (GI’s) die de jeugdbeschermingstaken uitvoeren zijn andere organisaties dan de aanbieders van jeugdhulp. De Jeugdwet maakt hier een duidelijke knip. Ook in de landelijke aansturing is die knip vertaald: jeugdhulp valt onder het ministerie van VWS en jeugdbescherming en -reclassering onder het ministerie van J&V. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor zowel de jeugdhulp als de jeugdbescherming en -reclassering. Op gemeentelijk niveau valt dit meestal allemaal onder dezelfde wethouder.
Gecertificeerde Instellingen
Welke Gecertificeerde Instellingen zijn in uw gemeente actief? Er zijn twee landelijk werkende GI’s: William Schrikker Jeugdbescherming & Jeugdreclassering (gespecialiseerd in jeugdbescherming voor kinderen met een (verstandelijke) beperking of chronische ziekte en kinderen van ouders met een beperking) en het Leger des Heils Jeugdbescherming en Reclassering. De andere GI’s zijn gekoppeld aan specifieke regio’s, bijvoorbeeld een stadsregio (zoals Jeugdbescherming Rotterdam Rijnmond), een provincie (zoals Jeugdbescherming Gelderland) of een nog groter gebied (zoals Jeugdbescherming Noord).
Jeugdbeschermingsketen
Het Nederlands Jeugdinstituut heeft in kaart gebracht met welke organisaties een gezin te maken krijgt bij zorgen over de veiligheid. Van een eerste signaal door een leerkracht, jeugdverpleegkundige, huisarts of de politie via het wijkteam, Veilig Thuis, de Raad voor de Kinderbescherming, de kinderrechter en uiteindelijk de Gecertificeerde Instelling die een (door de rechter opgelegde) kinderbeschermingsmaatregel uitvoert.
Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming
De jeugdbeschermingsketen is ingewikkeld georganiseerd. Dat blijkt ook uit de hierboven genoemde beschrijving: van wijkteam naar Veilig Thuis naar Raad voor de Kinderbescherming naar kinderrechter naar Gecertificeerde Instelling. De keten bestaat uit te veel schakels en de aansluiting met het volwassendomein ontbreekt. De jeugdbescherming is namelijk ondergebracht in het jeugdzorgdomein, terwijl de aanpak gericht zou moeten zijn op de ouders.
Daarnaast is het personeelstekort groot, er staan veel vacatures open, terwijl de opeenvolgende instanties deels elkaars werk overdoen. Jeugdzorg Nederland pleit daarom al langer voor een fundamentele andere inrichting van de jeugdbeschermingsketen. Landelijk wordt door de overheid gewerkt aan een Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming. Dit toekomstscenario biedt goede aanknopingspunten voor verbeteringen, maar is nog niet compleet. Het Toekomstscenario is op dit moment (maart 2023) nog volop in ontwikkeling. Er wordt ook gewerkt met regionale proeftuinen. Informeer bij uw wethouder of de GI in uw regio naar actuele ontwikkelingen en verbeterplannen.
Wanneer een kinderbeschermingsmaatregel?
Kinderen hebben het recht om veilig op te groeien zodat ze later als evenwichtige volwassenen volwaardig kunnen meedoen in de maatschappij. Ouders zijn hiervoor het eerst verantwoordelijk. Als die hun pedagogische verantwoordelijkheid niet nemen of waarmaken, kan de veiligheid en ontwikkeling van het kind ernstig bedreigd worden. Het gaat vaak om ernstige problemen in het gezin. Denk aan schulden, misbruik, verslaving, scheiding, ziekte of huisvestingsproblemen. Vaak is al geprobeerd om op vrijwillige basis te werken aan een oplossing. Als dat niet werkt, kan een gedwongen maatregel worden opgelegd. Tegelijk met jeugdbescherming, kan een kind jeugdhulp ontvangen van een jeugd- en opvoedhulpaanbieder. Sterker nog: dat is heel vaak het geval.
Kinderbeschermingsmaatregelen
Het doel van een kinderbeschermingsmaatregel is het opheffen van een bedreiging voor de veilige ontwikkeling van een kind. Alleen de kinderrechter kan besluiten tot zo’n maatregel, nadat de Raad voor de Kinderbescherming onderzoek heeft gedaan. Zo kan de kinderrechter besluiten dat kinderen of jongeren onder toezicht of voogdij moeten worden geplaatst. Is de situatie kritiek, dan kan de rechter een kind onmiddellijk uit huis plaatsen.
Jeugdreclassering
Een andere vorm van gedwongen jeugdbescherming is jeugdreclassering. Een jeugdreclasseringsmaatregel wordt uitgesproken door een kinderrechter als een jeugdige verdacht wordt of veroordeeld is voor een strafbaar feit. Ook bij deze jeugdigen is er vaak veel aan de hand in de opvoedings-, sociale en onderwijscontext. Bij deze jeugdigen spreken we daarom ook van ontwikkelingsbedreigingen, waar delictgedrag een uiting van is. Vaak hebben deze jeugdigen ook onveiligheid meegemaakt en zijn zij nu zelf een veroorzaker van onveiligheid geworden. Een jeugdreclasseringsmaatregel probeert deze ontwikkeling te doorbreken. Daartoe besluit de rechter als hij oordeelt dat jongeren, na hun straf, begeleiding nodig hebben bij hun terugkeer in de maatschappij. Jeugdreclassering wordt ook uitgevoerd door de gecertificeerde instellingen.
Crisis in de jeugdbescherming
Het is crisis in de jeugdbescherming. Jeugdbeschermers hebben te weinig tijd voor gezinnen en kinderen. Verzuim en verloop zijn te hoog, evenals de administratieve druk. Het is steeds moeilijker om nieuwe jeugdbeschermers aan te trekken. Nieuwe medewerkers hebben tijd en aandacht nodig om zich in te werken en die tijd is er niet. Het werk van jeugdbeschermers wordt complexer en mentaal meer en meer belastend. Agressie, geweld en intimidatie tegen jeugdbeschermers nemen steeds ernstiger vorm aan. De verschillende problemen hangen samen en versterken elkaar. Zo is er sprake van een negatieve spiraal, waaruit het steeds moeilijker ontsnappen is. De GI in uw gemeente kan u meer vertellen over de knelpunten en gewenste oplossingen.
Jeugdbescherming als expertise in de wijkteams
Soms dreigt een onveilige situatie voor een jeugdige maar kan in samenwerking met (lokale) professionals, ouders en het netwerk een justitiële maatregel worden afgewend. De jeugdbescherming wordt dan gevraagd om hun specifieke expertise in te zetten in de wijkteams of sociale teams. Deze inzet is tijdelijk, gericht op het herstel en versterking van de eigen kracht van het kind of de jongere en het gezin. Als de rechter beslist dat er een kinderbeschermingsmaatregel komt, zorgt een gecertificeerde instelling (GI) voor de uitvoering daarvan. Er bestaan verschillende gecertificeerde instellingen, met ieder een eigen naam. Bij een ondertoezichtstelling (OTS) komt er een gezinsvoogd die samen met het gezin een plan maakt en het gezin verder begeleidt. De gecertificeerde instelling voert zelf geen jeugdhulp uit. In het plan wordt vastgelegd welke jeugdhulp nodig is bij de uitvoering van de kinderbeschermingsmaatregel.